Geopolitički aspekti pobjede Joe-a Biden-a na izborima u SAD na situaciju i razvoj situacije na Zapadnom Balkanu

Geopolitički aspekti pobjede Joe-a Biden-a na izborima u SAD na situaciju i razvoj situacije na Zapadnom Balkanu

Iako po pravilu pobjeda bilo kog od kandidata na američkim predsjedničkim izborima najčešće ne donosi gotovo nikakvu promijenu američke spoljne politike, i u principu na predsjedničkim izborima u SAD spoljna politika je generalno marginalno pitanje koje ne interesuje previše obične američke glasače, ipak su ovi izbori izuzetak od pravila. Pošto je odlazeći predsjednik SAD Donald Tramp u velikom dijelu i američke i svjetske javnosti viđen kao neka vrsta “antisistemskog” predsjednika, što znači da u svojoj i unutrašnjoj i spoljnoj politici nije se baš pretjerano držao dosadašnjih obrazaca i šablona, njegov odlazak će sasvim je izvjesno dovesti i do ne baš tako beznačajne promijene američke spoljne politike. Naime Donald Tramp je vodio popustljiviju politiku prema Rusiji i njenim satelitima, i znatno tvrđu politiku prema Kini i Iranu, te je i sa saveznicima iz EU i NATO vodio vise politiku konfrontacije posebno na trgovinskom planu nego saradnje! Tako su SAD jednostrano 2018.godine odstupile iz nuklearnog sporazuma koje su 5 svjetskih nuklearnih sila + Njemačka sklopile 2015.godine sa Iranom i kojim se Iran obavezuje da odustane od obogadivanja uranijuma preko dozvoljene granice za mirnodopsku upotrijebu uranijuma u svrhu obezbjeđivanja nuklearne energije, i sa druge strane nametnule su Kini i EU brojna trgovinska ograničenja. Nego da ne ulazimo pretjerano u svjetske geopolitičke aspekte promjene američke administracije i skoncentrišimo se na pitanja Zapadnog Balkana i šireg regiona Jugoistočne Evrope, nama mnogo bližih i interesantnijih!

Izolacionistička politika Trampove administracije na Zapadnom Balkanu najprije se očitovala u postepenom diplomatskom i vojnom povlačenju SAD sa ovog područja, što je značajno doprinijelo znatnom jačanju u najvećoj mjeri ruskog malignog uticaja, a isto tako i u nešto manjoj mjeri i prodoru ostalih neevropskih sila na ovaj prostor prvenstveno Kine i Turske. Centar malignog ruskog uticaja na Zapadnom Balkanu bez sumnje je Srbija.

Vlasti Srbije na čelu sa predsjednikom Aleksandrom Vučićem bivšim potpredsjednikom ekstremno nacionalističke Srpske Radikalne Stranke koji nikada nije ni odbacio javno ekspanzionističke i nacional-šovinističke ideje vješto su iskoristile povlačenje SAD sa Balkana da “puzajućim” putem počnu da vrše reviziju rezultata ratova iz 1990-tih godina te pod plaštom “brige” za srpski narod ponovo objedine u Veliku Srbiju ili kako se sada to popularno zove “srpski svet” Kosovo, Crnu Goru i dijelove BiH, tj. bosanskohercegovački entitet Republika Srpska.

Bosna i Hercegovina

iako je po Dejtonskom sporazumu kojim je okončan rat u Bosni i Hercegovini iz novembra 1995.godine jasno predviđeno da je Republika Srpska samo federalna jedinica, tj. entitet u okviru države Bosne i Hercegovine, koji ni u kom slučaju nema pravo da se otcijepi od države Bosne i Hercegovine, te da je razbijanje Bosne i Hercegovine zabranjeno po Dejtonu, lider bosanskih Srba i clan tročlanog kolektivnog predsjedništva BiH uz predutnu saglasnost zvaničnog Beograda i aminovanje Moskve sve češće najavljuje otcijepljenje Republike Srpske od Bosne i Hercegovine, što je drastično kršenje Dejtonskog sporazuma i po njemu i kažnjivo. Treba reći da je u Bosni i Hercegovini i dalje prisutan Visoki predstavnik (OHR) međunarodne zajednice sa prilično velikim ovlašćenjima kojima je predviđeno i smijenjivanje visokih funkcionera zbog kršenja Dejtonskog sporazuma i koje je visoki predstavnik ranije obilato primijenjivao ipak treba konstatovati da je međunarodno prisustvo u BiH značajno smanjeno te je iako ima velika ovlašćenja visoki predstavnik poprilično ostao bez instrumenata za sprovođenje svojih odluka, jer je u BiH ostalo svjega cca 600 vojnika međunarodnih snaga EUFOR koje su nekada na početku svoje misije brojale i do 60 000 vojnika. U BiH prema Dejtonu postoji instrument tj. pravo veta koje se zove “zaštita vitalnog interesa” koji omogućava predstavniku svakog od tri konstitutivna naroda da kad god procijeni da je u pitanju zaštita interesa srpskog naroda, a to je po pravilu gotovo uvijek. se pozove na ovu klauzulu i uloži veto na gotovo svaku odluku centralnih vlasti BiH, praveći tako od Bosne i Hercegovine nefunkcionalnu državu i koristeći upravo taj argument “nefunkcionalnosti” BiH kreira opravdanje za otcijepljenje Republike Srpske od BiH.

Što će potencijalno uraditi Bidenova administracija u BiH?

Obzirom da na čelo State Deparementa dolazi Anthony Blinken čovjek koji se 1990-tih godina intenzivno bavio pitanjima Bosne i Hercegovine tj. rata u Bosni i Hercegovini, i učestvovao u koncipiranju Dejtonskog sporazuma iz drugog ili trećeg diplomatskog ešalona, te da se na velika vrata vraća praktično cijela diplomatska garnitura State Departmenta iz 1990-tih godina koja je u dobroj mjeri i kreirala tadašnju američku politiku prema Bosni i Hercegovini, za očekivati je da će se američka politika prema BiH i zapadnom Balkanu tj. prostoru bivše SFRJ vratiti u dobroj mjeri na stare principe. Naravno vremena i okolnosti nijesu u potpunosti iste pa će biti nemoguće potpuno kopirati politiku 1990-tih. Takođe treba napomenuti da de se doduše iz sjenke što nikako ne znači bez utjecaja u proces odlučivanja o američkoj politici na zapadnom Balkanu vratiti stari znanci prvijenstveno bivša državna sekretarka Madleine Albright, i takođe bivša državna sekretarka Hillary Clinton, te poznati stručnjaci za Balkan Daniel Server i Janos Bugaiski, te bivši pomodnik državnog sekretara Brian Hoyt Yee( Brajan Hojt Ji). Ovo znači praktično vradanje američke politike na politiku bezrezervne podrške integritetu Bosne i Hercegovine, te postepenim izmijenama Dejtonskog sporazuma tj. ustava Bosne i Hercegovine kako bi se Bosni i Hercegovini omogudilo da postane funkcionalna država. Treba takođe napomenuti da de u ovoj politici nova američka administracija imati punu i bezrezervnu podršku svih ključnih evropskih saveznika prije svega Njemačke i Francuske, ali i skandinavskih zemalja, kao i zemalja Benelux-a. U tom cilju jačaće se ovlašćenja visokog predstavnika u BiH i idi će se na priključenje BiH NATO-u bez obzira na mišljenje i protivljenje Republike Srpske i Milorada Dodika. Takođe je vrlo moguće da de se krenuti na jačanje američkog vojnog prisustva u BiH, što de lako omogućiti realizaciju svih ovih zadatih ciljeva. Treba napomenuti da je dovođenje nekoliko hiljada američkih vojnika u BiH tehnički i logistički relativno lako izvodljivo, jer de se znatan deo američkih snaga u skorije vrijeme povući sa Bliskog i Srednjeg istoka, tj. iz Iraka, Avganistana i Sirije, te njihova dislokacija na Balkanu je vrlo logična i čak i poželjna. Uz to nju sa velikim nestrpljenjem očekuju svi narodi sem Srba, a primarna funkcija američkih trupa na zapadnom Balkanu bide odbrana svih ostalih naroda od ekspanzionističke politike Rusije koju ona ostvaruje preko svog klijenta Srbije! Za očekivati je takođe da će se u skladu sa jačom podrškom teritorijalnom integritetu Bosne i Hercegovine uvesti i kaznena politika prema licima koja na bilo koji način potpomažu kršenje Dejtonskog sporazuma te na ovaj ili onaj način daju podršku kršiocima Dejtona, tj. u ovom slučaju je to Milorad Dodik!

Dakle sva lica koja nastupaju u regionu sa pozicija ekstremnog srpskog nacionalizma mogu očekivati da će se razmatrati zabrana izdavanja ulaznih viza za njih i članove njihovih porodica, mjera kakva je bila primijenjivana krajem 1990-tih godina prilikom rušenja režima Slobodana Miloševića. Treba reći jednu suštinsku stvar a to je da ulazak bilo koje osobe u neku zemlju nije ničije pravo nego privilegija, te da nema pravnih smetnji da se bilo kojoj osobi sa ovih prostora zabrani ulazak u EU ukoliko na bilo koji način ta osoba svojim aktivnostima podriva politiku EU!

Crna Gora

Situacija u Crnoj Gori doživjela je radikalne promijene u prethodnoj 2020.godini. Crna Gora jedina bivša republika SFRJ koja je sačuvala skladne međuetničke odnose i jedina izbjegla ratni požar koji je zahvatio gotovo sve druge bivše republike SFRJ. Naime prozapadna vlada oličena u predsjedniku Crne Gore Milu Đukanoviću tokom 2020.godine suočila se sa izuzetnim pritiscima i otvorenim miješanjem u unutrašnje stvari zemlje od strane proruskih vlasti u Srbiji, sa glavnim instrumentom u liku Srpske pravoslavne crkve koja faktički funkcioniše kao produžena ruka obavještajno-bezbjedonosna države Srbije u Crnoj Gori. Crna Gora je možda najdrastičniji primjer kako su SAD i EU “uhvaćene na spavanju” na zapadnom Balkanu. Naime vlada Crne Gore je poslije gotovo 4 godine pokušaja dijaloga i pokušaja da zajedno sa Srpskom Pravoslavnom Crkvom nađe riješenje u pogledu zakona o slobodi vjeroispovijesti krajem 2019.godine izašla u parlament sa konačnom verzijom ovog zakona koji je usvojen u parlamentu Crne Gore koji na jedan moderan način reguliše pitanja vjerskih zajednica, njihova prava i obaveze, i kojima se zamijenjuje stari zakon iz 1977.godine koji je bio na snazi prije ovoga. iako je zakon dobio zeleno svijetlo Venecijanske komisije, on je izazvao višemjesečne proteste u organizaciji Srpske pravoslavne crkve. Protesti su imali ogromnu medijsku, finansijsku, logističku i političku podršku zvaničnog Beograda. Paradržavni tabloidi u Srbiji koji su nezvanični glasnogovornici vlasti predsjednika Aleksandra Vučića vodili su i i dalje vode jaku kampanju protiv predsjednika Mila Đukanovića i svih stranaka koji se zalažu za nezavisnost Crne Gore a protiv njenog priključenja Srbiji ili njenog zadržavanja u političkoj orbiti Srbije i Rusije. Konačno na izborima održanim 30.avgusta u Crnoj Gori pobjedila je uz podršku Srpske pravoslavne crkve i zvanične Srbije kleronacionalistička koalicija koja se zalaže za približavanje Crne Gore Srbiji i Rusiji a protiv je članstva Crne Gore u NATO je uz veoma tanku većinu u parlamentu 41:40 ostvarenu uz pomoć etničkog Albanca Dritana Abazovića i njegove građanske partije URA. Treba naglasiti da je novoformirana vladina parlamentarna većina odbila da izglasa rezoluciju o osudi genocida u Srebrenici, što jasno ukazuje na eventualne pravce njenog budućeg djelovanja i vrijednosne sudove.

Što je vjerovatan pravac djelovanja novoformirane američke administracije u Crnoj Gori?

Prije svega to će izvršiti pritisak na zvaničnu Srbiju da odustane od miješanja u unutrašnje stvari Crne Gore a prije svega od podrške Srpskoj pravoslavnoj crkvi, takođe da prestane da ohrabruje ekstremne srpske nacionaliste da destabilizuju prilike u Crnoj Gori. Treba napomenuti da je Srpska pravoslavna crkva crkva koja okuplja oko 40% stanovništva Crne Gore, dok je 60% stanovništva protiv nje! Treba napomenuti da zvanična Srbija godišnje izdvaja za podršku Srbima u Crnoj Gori 5 miliona dolara, što nije uopšte mala suma imajudi u vidu da je Crna Gora zemlja sa cca 620 000 stanovnika, te da je nezvanično ta suma mnogo, mnogo veća. To samo po sebi ne bi bilo ništa opasno da to nije eufemizam za novac kojim se plaća destabilizacija Crne Gore i njeno vraćanje u orbitu Srbije, što u krajnjem slučaju treba da dovede do njene konačne aneksije od strane Srbije. izvršiće pritisak na Srbiju da obustavi svaku finansijsku podršku destabilizaciji Crne Gore. Treba istaći da Srba autohtonih u Crnoj Gori nema, već samo ima prosrpski orijentisanih Crnogoraca. Ukoliko Srbija ovo odbije da učini treba joj jasno staviti u izgled diplomatsku izolaciju i ekonomske sankcije. Ekonomske sankcije su dokazano efikasno, moćno i iznad svega miroljubivo sredstvo da se nekoj zemlji pokaže da je njena politika neprihvatljiva. Naposlijetku nije realno ni izvodljivo imati dobre ekonomske odnose sa državama sa kojima si na suprotnim geostrateškim pozicijama a pri tom one su po veličini stanovništva i ekonomije apsolutno beznačajne što je slučaj sa Srbijom, gde čak i uvođenje izvesnih ekonomskih sankcija ne bi izazvalo nikakve šire ekonomske potrese. Takođe će se jasno izvršiti pritisak na medijske i finansijske pokrovitelje kleronacionalističkih vlasti da one odustanu od te podrške uz jasno stavljanje na uvid posljedice nastavka takve podrške po lične ekonomske interese pojedinaca.

Kao što je u slučaju BiH će se vrlo vjerovatno ići na mjere zabrane putovanja i ulaska u EU licima koje krše Dejtonski sporazum tako de se vrlo vjerovatno uvesti i u Crnoj Gori slične mjere licima koja podrivaju Dejtonski sporazum iz Crne Gore tj. ona koja daju podršku aktivnostima Milorada Dodika, i ne samo to već i ona koja su glasnogovornici politike velike Srbije, tj. priključenja Crne Gore Srbiji i poništavanja njene nezavisnosti. Obzirom je Crna Gora u NATO, a NATO je sistem kolektivne bezbjednosti NATO ima obavezu da brani Crnu Goru od svake spoljne prijetnje po njenu bezbjednost. Pogrešno je uvjerenje naime da su događaji u Crnoj Gori “unutrašnja stvar” te da NATO ne arbitrira i ne može arbitrirati u unutrašnjim pitanjima neke države. Crna Gora je slično Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj tokom 1990-tih suočena sa unutrašnjom destabilizacijom aktivno potpomognutom spolja tj. iz Srbije a preko Srpske pravoslavne crkve što je itekako potencijalno pitanje NATO-a!

Kosovo

Kosovo je najmlađa država stvorena raspadom bivše SFRJ. Jasno je da su većina ljudi iz novoizabrane američke administracije predsjednika Joe Bidena na direktan ili indirektan način učestvovali u stvaranju nezavisnog Kosova. Nakon vojne intervencije NATO protiv tadašnje SRJ i izbacivanja srpskih vojnih i policijskih snaga sa Kosova na Kosovo je došao kontigent KFOR-a pod komandom NATO-a uz pravno pokriće rezolucije 1244 Savjeta Bezbjednosti UN od 10.juna 1999. godine. Kontigent koji je tada brojao cca 50 000 vojnika sada se sveo na svega 3500 vojnika. Treba napomenuti da Srbija nikada nije priznala nezavisnost Kosova niti to namjerava da učini, i da Kosovo smatra dijelom svoje teritorije. Samo je prisustvo vojnih snaga KFOR-a odvraća od vojne akcije za preuzimanje Kosova. U isto vrijeme paradoksalno je da Kosovo nema sopstvene odbrambene snage ( osim simboličkih) da se odbrani u slučaju pokušaja Srbije da silom reintegriše Kosovo u sastav Srbije. Bivši državni sekretar SAD Madleine Albright već je rekla na panelu američkog kongresa za spoljnu politiku da je pravo Kosova na nezavisnost prije svega pravo na sopstvenu odbranu.

U tom cilju vrlo vjerovatno da će se novoizabrana američka administracija skoncentrisati između ostalog i na stvaranje armije Kosova, njeno opremanje i naoružavanje. Takođe vrlo je moguće i dovođenja novog kontigenta američkih trupa koje se ionako vraćaju iz Iraka i Avganistana. Jasno je da de se nova Bidenova administracija prije svega skoncentrisati na jačanje kapaciteta Kosova kao države, što između ostalog znači i znatno jačanje odbrambenih kapaciteta Kosova, tj. ubrzano naoružavanje i obuka kosovske vojske kako bi se ona efikasno mogla suprotstaviti i odvratiti eventualnu oružanu agresiju Srbije u nekom budućem vremenu!

Srbija

Srbija je kao država prošla kroz veoma traumatičan period raspada bivše Jugoslavije uzrokovan prije svega agresivnom politikom srpskog nacionalizma aktivno vođenom od strane tadašnjeg predsjednika Srbije Slobodana Miloševića, gdje je tu jedna značajna karika bila i Srpska Radikalna Stranka Vojislava Šešelja čiji je potpredsjednik i jedan od najbližih saradnika bio i sadašnji predsjednik Srbije Aleksandar Vučić. Cilj ove politike na početku je bio zauzimanje negde oko 2/3 Hrvatske, cijelu Bosnu i Hercegovinu, Crnu Goru i Makedoniju koje bi ušle u sastav neke zamišljene Velike Srbije. Kako se taj cilj kasnije ispostavio kao nerealan, prešlo se na nešto realniji cilj a to je da se sve oblasti gdje Srbi čine većinu u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj, te cijela Crna Gora inkorporira u sastav velike Srbije ili neke skraćene Jugoslavije. Akcijom “Oluja” hrvatske vojske u avgustu 1995.godine i reintegracijom područja koja su u Hrvatskoj imale srpsku većinu i koje su bile u sastavu paradržave zvane “Republika Srpska Krajina” koja je samo formalno bila nezavisna, a zapravo suštinski bila pod kontrolom zvaničnog Beograda, tj. režima Slobodana Miloševća, privremeno je otpala ideja o uključenju etničkih srpskih teritorija u Hrvatskoj u sastav neke zamišljene velike Srbije ili skraćene Jugoslavije. Dalje združenom akcijom hrvatske vojske i armije BiH nazvanom operacija “Maestral” u ranu jesen 1995.godine Vojska Republike Srpske pod komandom ratnog zločinca osuđenog u Hagu Ratka Mladića dovedena je na ivicu vojnog poraza te je morala pristati na primirje jer je prijetila realna opasnost od pada Banjaluke, te je nakon toga 21.novembra 1995.godine u američkoj bazi “Wright-Paterson” u Dejtonu, Ohio potpisan Dejtonski sporazum kojim je okončan rat u BiH, na osnovu koga je Republika Srpska priznata kao entitet u sastavu Bosne i Hercegovine, tj. federalna jedinica bez prava na otcjepljenje.

– Okončanjem rata u Hrvatskoj i BiH Srbija je formalno priznala međunarodne granice ovih država, a procenat Srba u Hrvatskoj je sa predratnih 12% pao na negdje oko 4% te je opcija destabilizacije Hrvatske preko upotrebe srpske manjine tj. ideja “ujedinjenja” područja gdje su većinom živjeli pravoslavni Srbi sa maticom Srbijom privremeno otpala tj. od nje se privremeno odustalo, no opcija razbijanja BiH i ujedinjenja Republike Srpske sa Srbijom još uvijek je vrlo živa u pretežnom delu establišmenta u Beogradu i većini intelektualne javnosti! Kasnije 1998.godine počinje rat na Kosovu gdje bezbjedonosne snage Srbije nakon početka oružane pobune Albanaca vrše ozbiljne zločine nad kosovskim Albancima što u proljeće 1999.godine izaziva 78-dnevno NATO bombardovanje strateških ciljeva u Srbiji i dovodi u junu 1999.godine do istjerivanja srpskih vojnih i policijskih snaga sa Kosova i dolaska međunarodne vojne misije KFOR-a što efektivno dovodi do gubitka efektivnog suvereniteta Srbije nad Kosovom. 2008.godine Kosovo je proglasilo nezavisnost a tu nezavisnost priznalo je oko 100 država svijeta ali ne i Srbija koja i dalje tvrdi da je Kosovo deo njene teritorije.

Padom Slobodana Miloševića 5. oktobra 2000.godine stvorili su se uslovi za demokratske promjene i Srbija je nakon ovoga dugo godina bila na putu približavanja EU i još uvek formalno jeste na tom putu. U prilog demokratizacije ide i to što se Crna Gora na demokratskom referendumu odvojila od Srbije, i Srbija iako nevoljno je priznala te rezultate referenduma od 21.maja 2006.godine.

– Današnja politička klima u Srbiji odlikuje se u najkraćem u udaljavanju od EU i političkom, vojnom i bezbjedonosnom približavanju Rusiji i u manjoj mjeri i Kini, a takođe u svim srbijanskim mainstream medijima sve češće se protura teza o istorijskom revizionizmu tj. o otcjepljenju Republike Srpske od Bosne i Hercegovine i njenom pripajanju Srbiji, te ponovnom vraćanju Crne Gore u zajedničku državu sa Srbijom. Treba naglasiti da je Srbija uz pomod Rusije značajno obnovila naoružanje svoje vojske, u potpunosti obnovila svoju lovačku avijaciju, kupila novi sistem protivvazdušne odbrane “ Pancir” te znatno modernizovala svoje oklopne snage kupovinom ruskih modernizovanih tenkova T-72. iako ove sve nabavke i modernizacija naoružanja ne izlaze iz okvira međunarodnih dogovora ipak bude zabrinutost, iz jednog jedinog razloga što je strategijom odbrane Srbije predviđeno da u slučaju ugrožavanja Srba u regionu Srbija ima obavezu da ih brani, što se tumači kao potencijalna prijetnja ratom prije svega Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori, jer je u Bosni i Hercegovini Srba oko 30% ukupnog stanovništva a u Crnoj Gori 28.7% prema popisu. Ne treba zaboraviti da su iste priče o “ugroženosti Srba” bile povod za izazivanje rata u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini početkom 1990-tih godina.

Jedan od optuženih ruskih agenata za učešće u zavjeri Edvard Šišmakov(Širokov) već je u Poljskoj bio optužen za špijunažu i protjeran kao diplomata, te se ne može reći da vlasti u Beogradu nisu znali njegov identitet i o kome se radi?!

Takođe treba obratiti pažnju i na slučaj rumunskog tajkuna i bivšeg parlamentarca Sebastiana Ghite(Gice) za kojim je u Rumuniji raspisana interpolova potjernica zbog korupcije i kome je izrečena mjera zabrane napuštanja mjesta stanovanja u Rumuniji, a koji se krajem 2016.godine na volšeban način izvukao i došao u Srbiju, gdje je u aprilu 2017.godine dobio politički azil u Srbiji. Ovaj slučaj je interesantan što je Gica u Rumuniji poznat kao čovek blizak Rusiji!